مقیاس در موسیقی چیست؟
مقیاس در موسیقی چیست؟
موسیقی از سه عنصر ملودی، هارمونی و ریتم تشکیل شده است. همه موسیقی ها دارای ریتم هستند، چه آن هایی باشند که با طبل نواخته می شوند و چه آهن گهایی که برای گروه آواز و سرود باخ ساخته می شوند. ملودی و هارمونی اجزاء ضروری در آهنگ سازی نیستند، اما اکثریت قریب به اتفاق موسیقی ها از این دو عنصر برخوردارند. در موسیقی غربی، ملودی و هارمونی از 12 نواک (Pitch) مجزا مشتق می شوند و می توان آن ها را در یک سری گام کنار هم قرار داد. کلاس آواز در غرب تهران
گام یا مقیاس چیست؟
مقیاس (Scale)، دنباله ای از نت ها است که از 12 نواک یا نت موجود انتخاب می شوند. (بعضی از موسیقی های قدیمی، به ویژه موسیقی آسیای جنوبی، میکروتونالیته هایی دارد که تعداد نواک های موجود را بیشتر می کند.)
هیچ قاعده ای وجود ندارد که بگوید یک مقیاس باید چند نت داشته باشد. رایج ترین مقیاس ها در موسیقی غربی هفت نواک دارند، به همین دلیل “هپتاتونیک” (که به معنای هفت تون است) نامیده می شوند. مقیاس های دیگر نت های کم تری دارند ؛ به طور مثال مقیاس های پنج نتی یا “پنتاتونیک” که در موسیقی پاپ بسیار رایج هستند. حتی مقیاسی وجود دارد که از تمام 12 نت استفاده می کند که به آن مقیاس “کروماتیک” می گویند. کلاس خوانندگی در اصفهان
مقیاس های ماژور در مقایسه با مینور
با این که موسیقی غربی دارای طیف وسیعی از مقیاس یا گام هاست، اما باز هم برخی از آن ها بیشتر از بقیه استفاده می شوند. عنصر سازنده موسیقی غربی، گام ماژور است که از هفت نت تشکیل شده اند. از پایین ترین نت شروع شده و به سمت بالا می رود:
1-نت ریشه
2- یک پرده کامل بالاتر از ریشه
3- یک پرده کامل بالاتر از نت دوم
4- نیم پرده بالاتر از نت سوم
5- یک پرده کامل بالاتر از نت چهارم
6- یک پرده کامل بالاتر از نت پنجم
7- یک پرده کامل بالاتر از ششم
سپس، با یک نیم پرده دیگر، که به “ریشه” برمی گردید. فقط حالا یک اکتاو بالاتر از قبل است.
آموزشگاه موسیقی در اصفهان
نکته کلیدی در درجه (Degree) سوم گام ماژور است. این همان نتی است که به این گام به جای صدای دلهره آور و غمناک، حالت “شاد و نشاط آور” می دهد. نکته کلیدی دیگر درجه هفتم است که گاهی اوقات به آن نت پیشران یا Leading tone می گویند؛ چرا که شما را مستقیما به ریشه گام هدایت می کند.
مقیاس مینور چیست؟
دومین عنصر بنیادی موسیقی غربی، مقیاس مینور است که اکثر مردم آن را اضظراب آورتر و غمگین تر (حتی گاهی اوقات ترسناک تر) از مقیاس ماژور می دانند. در واقع سه مقیاس مینور وجود دارد؛ مینور طبیعی، مینور هارمونیک و مینور ملودیک. اما این مقیاس مینور طبیعی است که به گوش شنوندگان موسیقی غربی آشناتر به نظر می رسد. این گام شبیه به مقیاس ماژور است، اما با چند نیم پرده که قبلا کامل بوده اند.
1-نت ریشه
2- یک پرده کامل بالاتر از ریشه
B – 3 نیم پرده بالاتر از نت دوم
4- نیم پرده بالاتر از نت سوم
5- یک پرده کامل بالاتر از نت چهارم
6- b نیم پرده بالاتر از نت پنجم
7- b یک پرده کامل بالاتر از ششم
و سپس یک پرده کامل بالا می رود که به ریشه می رسد، اما باز هم یک اکتاو بالاتر از قبل است.
تفاوت مقیاس ماژو و مینور
مقیاس مینور هارمونیک چیست؟
در مقیاس مینور هارمونیک، درجه هفتم گام بالا می رود. با این که گام مینور طبیعی یک “هفتم بمل” یا “هفتم مینور” دارد، مقیاس مینور هارمونیک دارای یک “هفتم طبیعی” است. بله، درست خواندید! آن هفتم طبیعی در گام مینور طبیعی وجود ندارد! بیایید این دو گام را با هم مقایسه کنیم تا تفاوت را ببینیم.
مقیاس مینور طبیعی E از 7 نت تشکیل شده است:
E-F#-G-A-B-C-D .
مقیاس مینور هارمونیک E هم از 7 نت تشکیل شده است :
E-F#-G-A-B-C-D#.
تنها تفاوت بین این دو این است که D به D# تغییر پیدا کرد. این باعث می شود که درجه هفتم یک تن پیشران باشد، درست مثل همان چیزی که در گام ماژور دارید. مقیاس مینور هارمونیک صدای “عربی” طوری تولید می کند، زیرا ریشه این گام در موسیقی سنتی شمال آفریقا و شبه جزیره ایبری است. (البته در موسیقی راک هم استفاده می شود. برای شنیدن ترکیب بلوز و مینور هارمونیک ، تک نوازی اسلش را در آهنگ “Sweet Child O’ Mine” از Guns N’ Roses ببینید.)
مقیاس مینور ملودیک چیست؟
مقیاس مینور ملودیک یک گام عجیب و غریب است. با بالا رفتن این گام، درجه سوم بمل (یا سوم مینور) نواخته می شود، اما بقیه نت هایش مثل نت های یک مقیاس ماژور (درجه 6 طبیعی و 7 طبیعی) هستند. اما با به خاطر نزولی شدن مقیاس مینور ملودیک، درست مثل یک مقیاس مینور طبیعی نواخته می شود. مثال زیر را در نظر بگیرید:
مقیاس مینور ملودیک E در حال افزایش است :
E -F# -G -A -B -C# -D#
مقیاس مینور ملودیک E در حال کاهش است :
E -D -C -B -A -G -F#
از این سه مقیاس فرعی، مقیاس مینور ملودیک کم تر مورد استفاده قرار می گیرد. شما آن را در برخی از آثار موسیقی کلاسیک خواهید یافت، و برخی از نوازندگان جاز آن را در تک‌نوازی‌های شان اجرا می کنند.
مقیاس های پنتاتونیک و مقیاس های بلوز
مقیاس های پنتاتونیک نسخه کاهش یافته مقیاس های ماژور و مینور هستند.
مقیاس ماژور پنتاتونیک مقیاس ماژور بدون درجه 4 و 7 است. در اصل درجات باقیمانده به این صورت خواهند بود:
1-2-3-5-6
مقیاس پنتاتونیک مینور تغییر یافته مقیاس مینور طبیعی است. برای تبدیل مقیاس مینور طبیعی به مقیاس پنتاتونیک مینور، درجه 2 و 6 را حذف کنید. درجات باقیمانده عبارتند از:
1 -b3 -4 -5 -b7
مقیاس های بلوز مقیاس های پنتاتونیک با نت های اضافه هستند و این نت ها از نوازنده ای به نوازنده دیگر متفاوت اجرا می شوند. برای “بلوز کردن” یک مقیاس پنتاتونیک ماژور، این نت ها را اضافه کنید:
1-پنجم بمل (مثلا Ab در کلید D ماژور)
2- سوم بمل (برای همراه شدن با یک سوم طبیعی ، مثلا F در کلید D ماژور)
3- هفتم تخت (مثلا C در کلید D ماژور)
4- هفتم طبیعی (که در کلید D ماژور C# خواهد بود)، اما فقط به عنوان یک ” نت گذر ” بین C و D. اگر می‌خواهید صدای آهنگ تان بلوز طوری به نظر برسد، در استفاده از هفتم طبیعی معطل نکنید.
5- در واقع، اگر زیاد درنگ نکنید، می توانید هر نت را در مقیاس ماژور بلوز به کار بگیرید. اما یکی از نت هایی که عموما باید از آن اجتناب کنید، 6ام بمل است (مثل ًBb در کلید D ماژور). این نت واقعا مثل یک وصله ناجور در تونالیته ماژور خواهد بود.
برای “بلوز” کردن یک مقیاس پنتاتونیک مینور، این نت ها را اضافه کنید:
1-5 ام بمل
2- هفتم طبیعی علاوه بر هفتم بمل که از قبل در مقیاس پنتاتونیک مینور قرار دارد. ( اما فقط از آن برای گذر بین 7 و ریشه استفاده کنید. با این اوصاف در مقیاس بلوز مینور G می توانید از F# استفاده کنید، اما فقط برای اتصال F بهG ).
3- می توانید تقریبا هر نت دیگری را به مقیاس پنتاتونیک مینور اضافه کنید؛ به جز سوم طبیعی. در مقیاس G مینور بلوز معنایش اینست که شما نباید یک B طبیعی را اجرا کنید. این کاملا با ویژگی مینور بودن گامی که اجرا می کنید در تضاد خواهد بود.
4- اما به غیر از سوم طبیعی، تقریبا هر نتی اگر بدانید چه کاری انجام بدهید، می تواند با بقیه گام هماهنگ شود. این کار به تمرین و آزمون و خطا نیاز دارد، اما در نهایت می توانید بفهمید که کدام نت ها برای اضافه شدن به مقیاس پنتاتونیک بهترین گزینه هستند.
در مورد مُد ها چطور؟
مقام ها یا مُد ها (Modes) از نت های یک مقیاس ماژور یا مینور مشتق می شوند. به استثنای چند نوازنده جاز معروف، اکثر نوازندگان از مد هایی استفاده می کنند که از مقیاس ماژور گرفته شده است. این مد ها به شرح زیر هستند:
1-مد ایونین (Ionian). یک الگوی مقیاس ماژور است که از ریشه شروع می شود. بنابراین مقیاس C ماژور و مد C Ionian دقیقا مجموعه یکسانی از نت ها را دارند ، یعنی این نت ها:CDEFGAB . این به این معناست که “مد ایونین” فقط یک روش فانتزی برای بیان ” گام ماژور ” است.
2- مد دوریان (Dorian). یک الگوی مقیاس ماژور است که از درجه 2 شروع می شود. مد دوریان پسر عموی مقیاس مینور به حساب می آید و بین گیتاریست ها از بزرگان جاز مثل Pat Martino گرفته تا خرده هنرمندانی مثل Kirk Hammett بسیار محبوب است.
3- مد فریژین (Phrygian). یک الگوی مقیاس ماژور است که از درجه 3 شروع می شود. مد فریژین هم تونالیته مینور دارد و بیشتر موسیقی عربی اسپانیا و شمال آفریقا را تداعی می کند.
4- مُد لیدیان (Lydian). یک الگوی مقیاس ماژور است که از درجه 4 شروع می شود. مد لیدیان ارتباط نزدیکی با یک مقیاس ماژور دارد و احساس شادی و سرزندگی را در شنونده بر می انگیزد. این مد در موسیقی فیلم های الهام بخشی مثلET: The Extra-Terrestrial جان ویلیامز بسیار محبوب است.
5- مد میکسولیدین (Mixolydian). یک الگوی مقیاس ماژور است که از درجه 5 شروع می شود. با مقیاس ماژور هم مرتبط است، مد میکسولیدین در موسیقی راک، بلوز و فیوژن شنیده می شود. برای شنیدن این مد، به تکنوازی گیتار در ” Reelin’ In The Years ” استیلی دن گوش بدهید.
6- مد ائولین (Aeolian). یک الگوی مقیاس ماژور است که از درجه 6 شروع می شود. این مد در واقع همان الگوی نت مقیاس مینور را دارد، بنابراین مثل مد ایونین ، این مد فقط یک روش فانتزی برای بیان گام ” مینور ” است.
7- مد لوکرین (Locrian). یک الگوی مقیاس ماژور است که از درجه 7 شروع می شود. حالت لوکرین سخت و پیچیده است و به ندرت استفاده می شود. گاهی اوقات تکنوازان جاز از آن برای آکورد های کاسته استفاده می کنند، اما در قطعات پاساژ طولانی خوشایند به گوش نمی رسد.