دستگاه نوا و همایون
دستگاه نوا
دستگاه نوا دارای ملودی های گوناگون است هر چند گام و فواصل آن از جهاتی کاملان با شور مطابق است ولی در نهایت اسقلال ملودی دارد آواز نوا در شروع از ناحیه بم آغاز می شود و کم کم به قسمتهای زیر می رود روند ملودی نوا مایل به طرف نتهای پایین رونده گام (قبل از تونیک)است
گام نوا
این گام را نوا در مایه (دو ) می نامیم
دو، ر، می بمل، فا، سل، لا کرون، سی بمل ،دو
شروع آواز نوا از نت (سل تا دو ) می باشدنت شاهد آن با شاهد آواز ابوعطا و افشاری یکی است درآمد نوا نیز در هنگام شروع و آغاز ملودی بلافاصله از نت شاهد شروع نمی شود بلکه از درجه سوم گام شور (شاهد بیات ترک) شروع شده و در گردش ملودیک خود به طرف نت شاهد و تونیک گام شور متمایل شده و سپس به شاهد خودش یعنی درجه چهارم گام شور مراجعت می کند و در این موقع است که اصل ملودی نوا حول کانون شاهد شکل می گیرد گام نوا زمانی با شور مطابق است که نت شاهد نوا از درجه چهارم گام شورشروع شود.
آموزش آواز سنتی در تهران
فواصل گام نوا
بین درجه اول ودوم یک پرده
یبن درجه دوم وسوم نیم پرده
بین سوم وچهارم یک پرده
بین درجه چهارم و پنحم یک پرده
بین درجه پنجم و ششم سه ربع پرده
بین درجه ششم و هفتم سه ربع پرده
بین هفتم و هشتم یک ربع پرده
دستگاه همایون
دستگاه همانند گام شور است فقط تفاوت اساسی که دارد در درجه سوم گام شور و همایون می باشد بطوری که درجه سوم گام همایون نیم پرده بالاتراز درجه سوم گام شور است و همین نت حالت همایون را بیان میکند نت شاهدهمایون درجه دوم گام است و برای اجرای آواز از چند نت زیرگام شروع کرده و به درجه دوم گام می رسیم نت شاهد و در آنجا ملودی همایون گردشهایی دراطراف این نت دارند پس از خود نما یی نت شاهد درجه هفتم گام اهمیت داردو آن نت ایست همایون است و در هنگام اجرای آواز در بیشتر اوقات نیم فرودبر روی این نت مشهود است خواننده ویا نوارنده باید روی این نت بطور موقت ایست کند و آن را به عنوان نیم فرود تلقی کندو فرود کامل زمانی صورت می گیردکه اشاره به نت تونیک همایون بشود بطور معمول در طول زمان ایستادن روی درجه هفتم همایون مرسوم شده و گوشها به این فرود عادت کرده اند اگر بخواهیم دقیقأ فرود همایون انجام پذیرد بآید به یک نت بالاتراز آنچه تا بحال مرسوم بوده است اشاره کنیم اصولان فرود همایون برای دوستان خواننده کمی مشکل است برای اینکه اشاره ای در ذهن داشته باشیم و همیشه برای فرود کامل همایون از آن استفاده کنیم باید شروع ملودی گوشه موالف را ملکه ذهن خود کنیم. در دستگاه همایون حالتی از ملودی در دانگ اول کام نواخته و یا خوانده می شودو قدما نام موآلف را برای آن بر گذیند
یکی دیگر از راههای فرود کامل روی تونیک گام همایون استفاده استفاده از بال کبوتر است
فرودی که از درجه چهارم جهش به درجه اول گام هر دستگاه دارد.می توان به جرأت
گفت که اکثر خوانندگان نسبت به فر ود کامل همایون تا حال توجهی علمی
مبذول نداشته اند و همگان بر اساس سنت و تقلید به این کار پرداخته اند در صورتیکه
اگر از دریچه علم موسیقی با آن برخورد می کردند فرود را روی تونیک گام همایون انجام می
دادنند. البته مشابه این موضوع در مقوله های دیگر نیز به چشم می خورد و در صورتیکه
هنرمندان ما با دید علمی به خوانندگی و نوازندگی بپردازند افق وسیعی از تازه ها بروی آنها
باز خواهد شد از طرفی حق با آنها بوده چرا که تا این اواخر طریقه انتقال موسیقی ما
بصورت سینه به سینه بود و مدتی است که موسیقی بطور علمی تدریس می شود واگر
بزرگانی مثل استاد وزیری واستاد روح الله خالقی نبودند الان هم همین مشکل را داشتیم امید
وارم که هنرمندان ما در آیند خط مشی خود رادر جهت پیشبرد اهداف هنری دنبال کنند.
فواصل تشکیل دهنده گام همایون
بین درجه اول ودوم سه ربع پرده
بین درجه دوم وسوم یک پرده وربع پرده
بین درجه سوم و چهارم نیم پرده
بین درجه چهارم و پنجم یک پرده
بین درجه پنجم وششم نیم پرده
بین درجه ششم وهفتم یک پرده
بین درجه هفتم وهشتم یک پرده
مشتق آواز همایون(آواز اصفهان )
آواز اصفهان از درجه چهارم گام همایون شروع می شود در واقع شاهد آن هم درجه چهارم گام همایون می باشد و گام آن با گام کوچک هارمونیک هیچ تفاوت ندارد نت ایست درجه ششم گام بیات اصفهان می باشد البته در قدیم اصفهان را طوری دیگر می نواختند و امروز اصفهان قدیم را مخالف سه گاه می نامند چون در زمان قاجار مسافرت به اروپا باب شده و موسیقی دانهای ما در مقایسه ها یشان مشابهتی بین گام کوچک بین المللی و بیات اصفهان دیدنددرجه هفتم گام اصفهان را ربع پرده کمتر می گرفتند و کم کم گوش های آنها باین فاصله عادت کرد و اصالت فواصل قدیم از بین رفت برای مثال گام اصفهان سل را می نویسیم.
سل، لا، سی بمل، دو، ر، می بمل، فادیز، سل = اصفهان جدید
سل، لا، سی بمل، دو، ر، می بمل، فاسری، سل = اصفهان قدیم