آشنایی با ساز سه تار

از جمله سازهای اصیل ایرانی که امروزه به عنوان یکی از سازهای مهم موسیقی ایران به شمار میرود و مخاطبان زیادی نیز دارد، ساز ” سه تار ” میباشد. سه تار یک ساز زهی است و با ضربه زدن به سیم های آن توسط ناخن انگشت اشاره (و یا مضراب) صدای ساز منتشر میشود. کلاس آموزش آواز سنتی در تهران این ساز از نظر ساختار پرده ها و نُت ها همانند ساز تار میباشد و تنها در نوع نوازندگی و جنس صدا است که این دو ساز زهی و ایرانی را از هم متمایز میکند.

سه تار سازی سبک و خوش دست است و صدای بسیار ظریفی نیز دارد. در ادامه قصد داریم بیشتر با این ساز آشنا شویم و در رابطه با تاریخچه، ساختار، روش نواختن، نحوه نگهداری، نوازندگان مشهور و همچنین برندهای مشهور این ساز به طور کامل و جامع شناخت پیدا کنیم:

 برای ورود به آموزشگاه موسیقی در اصفهان کلیک کنید.
تاریخچه سه تار

قدمت ساز سه تار به قرن ۱۲ هجری قمری بازمیگردد و در زمان بزرگانی مانند ابوعلی سینا، ابونصر فارابی نیز حضور داشته است. این ساز در زمان قدیم حاوی سه سیم بوده و بعدها توسط درویشی به نام ” مشتاق علی شاه ” یک سیم دیگر به ساز اضافه میشود که امروزه نیز آن سیم به نام سیم مشتاق معروف است.

این ساز زهی در کنار ساز تار، از جمله سازهایی بودند که از زمان اواخر قاجار تا به امروز، برای ردیف نوازی نیز استفاده میشوند. علی اکبر فراهانی و میرزاعبدالله جزء اولین موزیسین هایی بودند که این جریان ردیف نوازی به کمک تار و سه تار را شروع کردند و بعدها ردیف نوازی به سازهای دیگر از جمله کمانچه و سنتور نیز ورود پیدا کرد.کلاس خوانندگی در اصفهان

 
ساختار سه تار

همانطور که گفته شد، سه تار یک ساز زهی است که به کمک ناخن انگشت اشاره و یا با استفاده از وسیله ای به نام مضراب نواخته میشود. این ساز تقریباً ساختار ساده ای دارد و اجزای تشکیل دهنده ی آن عبارتند از ” گوشی ها، شیطانک، پرده، دسته، سیم ها، کاسه، خَرَک و سیم گیر “.

سه تار یک ساز چوبی و سبک است و بیشتر اجزای این ساز از چوب میباشد به طوریکه بدنه ی آن از جنس درخت توت، دسته ی آن از جنس درخت گردو، سیم گیر و خَرَک از جنس چوب یا استخوان، سیم ها از جنس فلز و پرده های ساز نیز از جنس روده ی حیوانات میباشند.

 
نواختن سه تار

نوازندگی ساز سه تار به این گونه است که نوازنده کاملاً صاف روی صندلی و یا به صورت چهارزانو روی زمین نشسته و ساز را در دست میگیرد به طوری که کاسه ی ساز دقیقاً روی ران پای راست (اگر چپ دست هستید، روی ران چپ پای شما) قرار گیرد. برای مضراب زدن، از دست موافق و برای گرفتن نُت ها و پرده ها، از دست مخالف نوازنده استفاده میشود.

برای ضربه زدن به سیم ها نوازنده با ناخن انگشت اشاره ی دست راست (اگر چپ دست هستید، انگشت اشاره ی دست چپ) و یا با مضرابی که داخل انگشت اشاره ی خود میکند، به سیم ها ضربه میزند. همزمان با ضربه زدن به سیم ها، انگشتان دست دیگر نوازنده با گرفتن پرده ها که هر کدام مخصوص صدای یک نُت میباشد، صدا و نوای این ساز منتشر میشود.

 
نگهداری از سه تار

تمامی سازهای جهان نیاز به نگهداری درست و اصولی دارند و در صورت مراقبت نکردن از آنها، کیفیت ساز به مرور زمان کاهش میابد. ساز سه تار نیز مانند تمامی این سازها نیاز به مراقبت دارند و در ادامه به نکاتی اشاره شده است که رعایت آنها برای نگهداری از این ساز، ضروری میباشد.

    بسیاری از سازهای ایرانی و غربی به رطوبت شدید حساس هستند و ساز سه تار نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ در نتیجه سازتان را از رطوبت شدید دور نگه دارید.
    همانطور که گفته شد، این ساز بسیار ظریف است و با ضربه ی کوچک نیز ممکن است آسیب ببیند. به همین جهت از سازتان به خوبی حفاظت و از ضربه خوردن احتمالی آن جلوگیری کنید.
    پس از اتمام تمرین و نوازندگی، سازتان را درون جعبه اش قرار دهید. همچنین میتوانید برای جلوگیری از مرطوب شدن جعبه ی ساز، داخل جعبه ی سازتان بسته های رطوبت گیر قرار دهید.
    از سازتان در برابر خط و خش، شکستگی و تَرَک خوردن محافظت نمایید چرا که باعث اُفت کیفیت سازتان میشود.

 
نکات پایانی:

    برندهای متنوعی از ساز سه تار در بازار ایران وجود دارد و سازندگان زیادی در ایران مشغول تولید و عرضه ی این ساز میباشند. امّا از مشهورترین برندهای این ساز میتوان به برند ” ایران ساز ” و برند ” ملکشاهی ” اشاره کرد.
    از نوازندگان مشهور این ساز میتوان به جلال ذوالفنون، ابوالحسن صبا، حسین علیزاده، کیوان ساکت، داریوش طلایی، حمید متبسم، سهراب پورناظری، تهمورس پورناظری و حافظ ناظری اشاره کرد.