نوازندگی، هنری پرمخاطره

اصولاً حرکات تکراری می توانند سبب آسیب عضلات، تاندون ها (زردپی ها - رشته هایی که عضله را به استخوان می چسبانند)، لیگامان ها (رباط ها - رشته هایی که بین دو قطعه استخوانی کشیده شده اند) و نیز مفاصل شوند. در هنگام نوازندگی نیز، خصوصاً دست ها، درگیر حرکات تکراری می شوند و ممکن است آسیب ببینند. مدت هاست که مشکلات طبی نوازندگان مورد توجه قرار گرفته است، به طوری که در سال 1887 یک مورد درد عضلانی در یک پیانیست تشریح شد. در سال 1989 در ایالات متحده ی آمریکا هفده کلینیک تخصصی برای درمان نوازندگان وجود داشت و در حال حاضر چندین ژورنال فقط در این زمینه فعالیت دارند. بهترین کلاس آواز در غرب تهران

متأسفانه، با توجه به مدارک موجود، تا سال گذشته تحقیقی روی نوازندگان ایرانی صورت نگرفته بود و از شیوع مشکلات فوق الذکر در نوازندگان ایرانی اطلاعی نداشتیم. در سال مزبور، تحقیقی که به راهنمایی تنی چند از استادان بخش طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه شیراز (دکتر کاظمی، دکتر قوانینی و دکتر جزایری) و توسط اینجانب انجام گرفت، نشان داد که شیوع آسیب های مزبور در هنرجویان غیرحرفه ای دف و سه تار معادل نوازندگان حرفه ای کشورهای غربی است و یک علت مهم آن، عدم آگاهی نوازندگان نسبت به مسایل طبی نواختن عنوان شد. لذا تصمیم گرفتم تا مطالبی، هر چند کلی و اندک در این زمینه گردآوری کنم تا شاید مرهمی باشد بر آلام این هنرمندان.

آموزش آواز آنلاین
مشکلات طبی نوازندگان

این مشکلات را به چهار گروه تقسیم کرده، هر گروه را مختصراً بررسی می کنیم:

الف: آسیب های ناشی از استفاده ی بیش از حد یا OI

ب: فشار بر اعصاب یا شبکه های عصبی

ج: دیس تونی موضعی

د: استرس روانی
استاد آموزش آواز در اصفهان

الف: آسیب های ناشی از استفاده ی بیش از حد (OI)

همانطور که از نام آن پیداست، به علت استفاده افراطی از عضلات (تمرین شدید) به وجود می آیند. این ضایعات را در ورزشکاران، بانوان خانه دار و هر شخصی که کارهای تکراری را به صورتی غیرعلمی انجام می دهد مشاهده می کنیم.

صاحبنظران، سه عامل ژنتیک، تکنیک نوازندگی و شدت تمرین را مهمترین عوامل بروز OI می دانند. از علائم و نشانه های این ضایعه می توان به درد، ضعف عضلانی، کاهش توان کنترل روی حرکات دقیق و سریع و احساس تورم اشاره کرد. معمولاً در اوایل، این علایم فقط با نواختن ظاهر می شوند و بعد از بین می روند.
 

ب: درگیری اعصاب

سبب ایجاد درد، کاهش حس، کاهش قدرت عضلانی یا احساس گزگز و مورمور می شوند.
 

ج: دیس تونی موضعی

عبارت است از انقباض همزمان در عضلات موافق و مخالف یک حرکت، معمولاً به صورت ناهماهنگی هنگام نواختن تظاهر می یابد. مثلاً هنگام اجرای قطعه، انگشتان دست دچار حرکات غیرارادی می شوند.


د: فشار روانی (استرس)

می تواند بر تمام جنبه های روحی و فیزیکی نوازنده تأثیر بگذارد.

 

متأسفانه آسیب های ذکر شده شایع هستند، ولی می توانیم با رعایت اصول علمی از بروز آن ها جلوگیری کنیم یا به محض بروز، درمانش کنیم.

 

تمهیدات پیشنهادی برای کاهش ضایعات ناشی از نوازندگی

1. اطلاعات خود را در زمینه ی ساز تخصصی تان و آسیب های ناشی از آن بالا ببرید.

2. تکنیک خود را بررسی کنید: از حداقل نیروی لازم برای نوازندگی استفاده کنید. وضعیت بدنی مناسبی داشته باشید، مفاصل خود را حتی المقدور در انتهای دامنه حرکتی قرار ندهید، خود را شُل بگیرید.

3. ابتدا خود را گرم کنید: ورزشکاران هیچگاه بدون نرمش و کشش عضلانی کافی وارد میدان نمی شوند، نوازنده نیز باید چنین باشد. باید به این نکته ایمان داشته باشید که نوازندگی بدون گرم کردن و کشش عضلانی، سبب آسیب پذیری شما خواهد شد.

4. در حین تمرین، بارها استراحت کنید و تمرینات کششی را تکرار کنید. به یاد داشته باشید که حرکات مکرر سبب می شوند عضله در دفع مواد زاید دچار مشکل شده، در دراز مدت آسیب ببیند. لذا حتی از یک لحظه فرصت هم برای استراحت دادن به عضلات خود استفاده کنید. اکثر مؤلفین معتقد هستند که به ازا هر 25 دقیقه تمرین، پنج دقیقه استراحت لازم است.

5. اگر می توانید، از نگهدارنده ی ساز (مثلاً در مورد کلارینت، ابوآ و ویلن) استفاده کنید.

6. با پزشک صاحب نظر مشورت کنید. تمام صاحب نظران می دانند که جمله ی «باید تمرین خود را برای مدتی، کم یا قطع کنید» به مذاق نوازندگان خوشایند نیست. متأسفانه، برخی مربیان با عقایدی نظیر «این درد اهمیتی ندارد» یا «هر که را فیل باید جور هندوستان کشد»، باعث تشدید دردسر نوازنده می شوند. برخی نوازندگان هم از مراجعه به پزشک و شنیدن «شما مشکلی دارید باید تمرین خود را کاهش دهید یا قطع کنید » وحشت دارند. باید به خاطر داشت که قطع موقتی تمرین از قطع همیشگی آن بهتر است.

7. به سایر فعالیت های خودنیز توجه کنید. غیر از نوازندگی، برخی فعالیت های دیگر هم می توانند سبب ایجاد یا تشدید مشکلات نوازندگان شوند. برای مثال می توان به کارهای خانه، استفاده از کامپیوتر، برخی ورزش ها (وقتی به صورت غیرعلمی انجام شوند) اشاره کرد.

8. به ساز خود دقت کنید. آیا سازتان برای شما بزرگ است؟ آیا به دست گرفتن آن راحت است یا باید وضعیت های «عجیب و غریب» به خود بگیرید و بنوازید؟ اگر ساز جدیدی خریده اید، مخصوصاً اگر بزرگتر از ساز قبلی شماست، باید به تدریج به آن عادت کنید و قبل از عادت کردن به آن، به هیچ عنوان تمرین شدید نکنید.

9. تقویت عضلات. شکی نیست که عضلات قوی، دیرتر و کمتر از عضلات ضعیف تر آسیب می بینند، ولی به خاطر داشته باشید که، اگر در حال حاضر درد دارید، «نباید» در این ورزش ها شرکت کنید، زیرا ممکن است آسیب شما را تشدید کنند. تقویت عضلات، چه در ورزش، چه در سایر امور، امری بسیار ظریف و حساس است، چرا که اگر تمرین، شدیدتر از حد معمول باشد، آسیب عضلانی را به دنبال خواهد داشت و اگر شدت آن کافی نباشد، نتیجه خوبی حاصل نمی شود. لذا باید حتماً از صحت تمرینات خود مطمئن شوید.

همانطور که گفته شد، تحقیق چندانی روی سازهای ایرانی صورت نگرفته است. لذا دقیقاً نمی دانیم کدام عضلات مثلاً در سه تار، سنتور یا دف، بیشتر آسیب می بینند تا در هنرجویان تازه کار دقیقاً روی آن عضلات کار کنیم و از آسیب دیدگی آنها جلوگیری کنیم، ولی به هر حال با توجه به مشابهت برخی سازها به سازهای غربی و در نظر داشتن اصول طب فیزیکی، می توان برای هر فرد، برنامه درمانی ویژه ای ترتیب داد.