شناخت ریتم در موسیقی

 

زمانی که ما در یک کتاب موسیقی و یا در اینترنت، نُتی را مشاهده میکنیم، آن نُت دو مفهوم را به ما میرساند؛ اوّل نام نُت که با توجه به جایگاه آن در خطوط حامل و سرکلید واقع در ابتدای صفحه نُت مشخص میشود و دوم امتداد زمانی یا همان دیرَند نُت که از شکل و شمایل آن نُت مشخص میگردد. کلاس آموزش آواز سنتی در تهران مجموعه ی این دیرَند ها در یک قطعه ” ریتم ” را در موسیقی تشکیل میدهند.

در نتیجه ریتم یکی از پایه های اصلی و بنیادی موسیقی میباشد و تمامی موزیسین های جهان شناخت کامل و جامعی نسبت به این مبحث مهم دارند. در ادامه قصد داریم بیشتر با این مبحث آشنا شویم و تمامی مسائل مربوط به ریتم را بررسی کنیم.

ریتم در موسیقی

به طور کلّی میتوان بیان کرد که موسیقی به دو بخش ” صدا ” و ” ریتم ” تقسیم میشود، در نتیجه ریتم یکی از دو رکن اصلی موسیقی است و چه بسا میتواند مهم تر از صدا نیز باشد؛ کلاس سلفژ در اصفهان ما بدون ریتم قطعاً موسیقی نخواهیم داشت ولی بدون صدای نُت خاصی و با استفاده از ریتم، میتوان موزیک تولید کرد.

برای مثال در سازهای کوبه ای، نُتی نواخته نمیشود و نوازنده طبق یک ریتم مشخص و تکنیک های مربوط به آن ساز مورد نظر، شروع به اجرا  و نواختن میکند. در نتیجه یادگیری مبحث ریتم بر هر کسی که میخواهد در این حرفه ی جذّاب فعالیت کند واجب و حیاتی است. در ادامه به توضیح مفهوم ریتم میپردازیم:
 
ریتم چیست؟

در تعریف کلّی و جامع میتوان گفت به مجموعه ی مرتّب شده ی صداها و سکوت ها با ارزش زمانی مشخص را ” ریتم ” میگویند؛ برای مثال تیک تاک ساعت و یا ضربان نبض و قلب، همگی تلفیق صدا و سکوت میباشند که با یک امتداد زمانی برابر به گوش ما میرسند. در ادامه، در رابطه با شکل نُت ها و سکوت ها صحبت میکنیم و سپس به سراغ نحوه شمردنِ نُت ها و سکوت ها میرویم.

هر نُت موسیقی میتواند به هفت شکل مختلف نمایش داده شود و با توجه به شکل آن نُت، امتداد زمانی آن مشخص میگردد.این هفت شکل عبارتند از:
گرد، سفید، سیاه، چنگ، دولاچنگ، سه لاچنگ و چهارلاچنگ

شکل ” گرد ” به عنوان واحد اصلی موسیقی بکار میرود و باقی شکل ها طبق گرد واحدبندی میشوند و داریم:
سفید= ۱/۲ واحد | سیاه=۱/۴ واحد | چنگ=۱/۸ واحد | دولاچنگ=۱/۱۶ واحد | سه لا چنگ=۱/۳۲ واحد | چهارلاچنگ=۱/۶۴ واحد

نام شکل نُت ها

همانطور که ملاحظه میشود یک گرد معادل دو سفید، چهار سیاه، هشت چنگ، شانزده دولاچنگ، سی و دو سه لا چنگ و شصت و چهار چهارلاچنگ است و این روابط در تمامی تقسیمات دیگر نیز برقرار است؛ یعنی یک سفید معادل دو سیاه، چهار چنگ و … است.

علاوه بر این هفت شکلی که بررسی کردیم، در برخی موارد از دو شکل دیگر به نام های گرد مضاعف و پنج لا چنگ نیز مورد استفاده قرار میگیرد که امتداد زمانیِ گرد مضاعف دو برابر گرد، و امتداد زمانی پنج لا چنگ نصف چهارلاچنگ است.

علاوه بر نُت ها، در سکوت ها نیز این هفت دیرَند وجود دارند اما به شکل های مختلف که در عکس زیر قابل مشاهده است:

 
شکل سکوت ها

زمانی که در یک قطعه ی موسیقی هر یک از شکل های سکوت بین نُت ها بیاید، ما به اندازه ی ارزش زمانی آن شکل، سکوت میکنیم و هیچ نُتی اجرا نمیکنیم. برای مثال اگر سکوت گرد آمد، به اندازه ی یک واحد صبر میکنیم و سپس ادامه ی نُت ها را اجرا میکنیم.

روش شمردن نُت ها

درحال حاضر ما به شکل نُت ها و دیرَند آنها تسلّط داریم و میخواهیم بدانیم در یک قطعه ی موسیقی، چه مقدار زمانی را باید برای هر نُت اختصاص بدهیم.

برای اینکار به طور عمده از ضرب پا کمک گرفته میشود. به این صورت که ما در ابتدا یک توافقی باهم میکنیم و آن این است که ” هر ضرب پا برابر است با یک نُت سیاه “؛ یعنی در یک قطعه ی موسیقی اگر به یک نُت سیاه برخورد کردیم، به اندازه ی یک ضرب پا برای آن نُت زمان اختصاص میدهیم و طبق روابط دیگر نُت ها، این ضرب ها نیز زیاد و کم میشوند. یعنی برای یک نُت سفید دو ضرب پا، نُت چنگ نصف ضرب پا و به همین شکل،  مقدار زمانی نُت های دیگر نیز مشخص میشود.

البته برای اینکار از وسیله ی به نام ” مترونوم ” نیز استفاده میشود که در واقع همین کار ضرب پا را میکند ولی با دقّت بیشتر که در استودیوها و اجراهای زنده دیگر ضرب پا به کار نمی آید و تمامی موزیسین ها خودشان را با مترونوم هماهنگ میکنند. مترونوم در شکل ها و برندهای مختلف در بازار تولید میشود و حتی به شکل اپلیکیشن نیز در موبایل ها قابل استفاده میباشد.