شباهت گام های موسیقی ایرانی

تشابه گام شور با همایون: شروع گام همایون با شور یکی است تنها اختلاف آنها درجه سوم گامشان می باشد یعنی درجه سوم گام همایون نیم پرده بیشر از گام شور است به همین طریق می توان به راحتی وارد یکدیگر شد.

گام شور سل:

سل،لاکرون،سی بمل، دو ،ر، می بمل، فا، سل

گام همایون سل

سل،لاکرون،سی،دو،ر،می بمل،فا،سل

نت (سل ) در هر دو گام شاهد شور  و تونیک همایون می باشد

نت ( لا )  کرون شاهد همایون می باشد

نت  (دو)  شاهد ابوعطا و افشاری است در گام شور ولی

نت  (دو)  شاهد چکاوک در همایون می باشد

نت  (ر ) شاهد شاهد دشتی در شور و شاهد بیداد در همایون است

تشابه گام شور با اصفهان

آواز اصفهان از مشتقات همایون می باشد و از درجه چهارم گام همایون شروع می شود یعنی هرگاه درجه چهارم گام همایون را شاهد قرار می دهیم آواز اصفهان را می توان شروع کرد  در اینجا باید بگویم گام آواز اصفهان همان گام شور  سل است که چون گام همایون را از سل  گرفته بودیم طبیعتأ اصفهان هم درجه چهارم گام شور می شود و اگر دقت شود درجه چهارم گام شور.

نت (دو) میباشد که در اینجا شاهد اصفهان است یعنی از درجه چهارم گام شور می توان به اصفهان رفت درجه هشتم گام شور شاهد عشاق دشتی و در اصفهان شاهد عشاق اصفهان می باشد.

 تشابه گام شور وسه گاه

در اینجا گام شور سل را با سه گاه سل مقایسه می کنیم :

در گام شور سل نت تونیک شور با تونیک مخالف سه گاه مشترک است و می توان آن را کلیدی برای ورود شور به سه گاه دانست و بلعکس و نت  ر  در شورشاهد دشتی و در سگاه همین نت  ر  شاهد گوشه زابل است و حال چگونه می شود از شور به سگاه رفت باید قدم به قدم گوشه های نام برده را نواخت اگر در شور سل هستیم به مدت چند لحظه روی نت سل ایست می کنیم تا گوش به مایه و نت اولیه  گام شور کاملان عادت کند و سپس از همان نت گوشه مخالف سه گاه را می نوازیم  و از مخالف سه گاه به گوشه مغلوب می رویم گوشه مغلوب از درجه سوم گام سه گاه شروع می شود و از آنجا به سه گاه می رویم.

تشابه گام شور و چهارگاه

وحالا به قسمت شور  سل و چهار گاه سل را مقایسه می کنیم:

درجه اول شور شاهد درآمد ودرجه اول چهار گاه

شاهددرآمد چهار گاه می باشندو هر دو نت سل

می باشند درجه چهارم نت دو  در شور شاهد

افشاری و ابوعطامی باشد  ولی در چهار گاه

همین نت شاهد مویه است درجه پنجم در شورشاهد دشتی است ولی در چهار گاه  شاهد حصار از مقایسه دو گام چهار گاه و شور با یکدیگر چنانچه مشهود است بهترین راه جهت ورود از یک گام به گام دیگری آن است که از طریق درجه چهارم گام شور که جایگاه نت های شاهد افشاری و ابوعطاست به گوشه مویه وارد شد (مویه ای که از لحاظ شاهد با افشاری و ابوعطا یکی است) و سپس از طریق گوشه مویه فرود به چهارگاه  و بلعکس وهمینطور از درجه پنجم.



تشابه گام شور با ماهور

هر گاه درجه ششم گام ماهور را ربع پرده کم کنیم وارد پرده شور می شویم که قدما آنرا دلکش می نامیدند وحقیقتأ اینطور است  زیرا ملودی ماهور یکدفعه عوض مشود و حال وهوای دیگری پیدا می کند و قلب آدم را تکان می دهد یعنی با رفتن به گوشه  دلکش تغییر مقامی از ماهور به شور داده حال چگونه می توانیم از ماهور به شور و یا بلعکس از شور به ماهور رجعت کنیم یکی از راه هایی که دوستان نوازنده ویا خواننده انجام می دهند  از طریقه گوشه سلمک است اگر سلمک و دلکش  سر جای یکدیگر خوانده شوند ماهور و شور آن هم مایه نبوده و اختلاف یک پرده دارند و به عبارتی دیگر اگرماهور از نت  دو  زده یا خوانده شود و شور هم ازنت (ر) زده شود سلمک و دلکش آنها  هم مایه خواهد بود

گام شور 

ر، می کرون، فا، سل، لا، سی بمل، دو، ر

گام ماهور سل

سل، لا، سی، دو، ر، می، فادیز، سل

درجه اول ماهور یعنی (نت سل  ) شاهد درآمد است

درجه دوم شاهد گوشه داد می باشد

درجه سوم شاهد راک عبدالله

درجه چهارم (نت دو) شاهد نیشابورک است

درجه پنجم (نت ر )شاهد دلکش وتونیک (شور  ر ) می باشد

نت هشتم گام ماهور یعنی (سل ) اکتاو شاهد عراق و راکها و از آن

طرف شاهد سلمک  گام شور می باشد.

 تشابه گام شور با نوا

همانطور که قبلان اشاره شد گام نوا و شور از نظر فواصل کاملان یکی است و فقط ساختار ملودی آنها باهم فرق می کند و در ضمن ساختار ملودی بعضی از گوشه های نوا(گوشت-عراق  )باعث تغییر نت های تشکیل دهنده شده و گام را تغییر می دهد  که آن هم مقطعی است و نهایتأبه نوا مراجعت می نماید و چون این دو گام با هم متشابه هستند می توان به راحتی وارد یکدیگر شوند.

 تشابه گام همایون با ماهور

هرگاه گوشه های ماهور را اجرا می کنیم در بعضی از گوشه هاکاملان ملودی صدای همایون می دهد حال چه موقع اتفاق می افتد؟آن موقعی است که ما در آواز ماهور گوشه راک را اجرا می کنیم یعنی از طریق گوشه راک نوعی تغییر مقام به آواز اصفهان داده و سپس به از طریق گوشه سروش به همایون می رویم و یکی دیگر از راههای ماهور به همایون از طریق گوشه دلکش صورت می گیرد و آن به این طریق بود که درجه ششم  گام ماهور را ربع پرده کم می کردیم وارد شور می شدیم واز شور به همایون می رفتیم چون شور و همایون تنها اختلافشان در درجه سوم است کافی است درجه سوم شور را نیم پرده بالا میبریم وبه همایون می رسیم .

تشابه گام ماهور و چهارگاه

هرگاه درجه دوم و ششم گام ماهور را ربع پرده کم کنیم وارد پرده چهار کاه می شویم در واقع نت شاهد ماهور و چهار گاه یکی است درجه پنچم  ماهور که در حقیقت شاهد گوشه دلکش هست  شاهد گوشه حصار هم می باشد و از همین نت مشترک می توان وارد گام دیکری شد  در واقع اگر بخواهیم از ماهور به چهار گاه برویم باید اول از طریق گوشه منصوری به اصفهان و وارد ماهو ر شویم چون همانگونه که قبلان گفته شد ماهور با چهارگاه اختلاف در دو فاصله ربع پرده ای  دارند که در اول با از بین بردن یک  ربع پرده و در   مرحله بعد ربع پرده دوم را از بین می بریم تا از چهارکاه  به ماهور به رسیم.

گام چهار گاه سل

سل، لاکرون، سی، دو،  ر، می کرون ، فا دیز سل

گام ماهور سل

سل، لا، سی ، دو، ر، می، فادیز، سل

درجه اول هرگام شاهدهای آن دو گام می باشد درجه سوم شاهد زابل در چهارگاه وشاهد  راک عبدالله می باشددرجه چهارم شاهد مویه در چهارگاه و شاهد نیشابورک در ماهور می باشددرجه پنجم شاهد حصار در چهارگاه و شاهد دلکش و شکسته در ماهور است درجه هشتم شاهد مغلوب در چهار گاه وشاهد عراق در ماهور می باشد.


تشابه گام ماهور با اصفهان


   دستگاه ماور و آواز اصفها ن در درجات(اول-دوم-چهارم-پنجم-هفتم)باهم اشتراک دارند و اگر بخواهیم از آواز ماهور به اصفهان برویم بهترین کلید برای ورود همین نت های مشترک بین آنهاست  چون این دو آواز حداقل در سه نت شاهد های مشترک دارند درجات مشترک عبارتند از


 1-درآمدهای ماهور و بیات اصفهان (درجه اول گام)


2-  گوشه های داددر ماهورو بیات راجع در اصفهان(درجه دوم گام)


3- گوشه شکسته ودلکش در ماهور و عشاق در اصفهان و آن روی درجه پنجم گام قرار دارد پس با ملودی صحیع هر کدام از گوشه های نامبرده و مکث روی این نت ها  می توان وارد هر کدام از این گامها شد


اگر از عشاق اصفهان به گوشه قرچه رفته و همچنین پس از دلکش ماهور

    وارد قرچه شویم این دو قرچه باهم هم مایه بوده و براحتی می توان با لحظه ای فرود  را به هرکدام  از گامهای نامبرده شده انجام داد



تشابه گام ماهور و نوا


قبلان تشابه ماهور و شور را توزیع دادیم و در مورد ماهور و نوا هم کاملان همان گفته ها صادق است با این تفاوت که چون برخی گوشه هایی که در نوا خوانده می شوند انحصار  به این گام دارند بنابراین ورود از گام نوا به ماهور از طریق این گوشه ها روشهای دیگری را طلب می کند که به چند مورد آن می پردازیم


برای سهولت ورود از هر کدام از گامهای مذکور به یکدیگر ابتدا جایگاه گوشه های که در دو دستگاه به صورت اشتراکی موجود است مانند گوشه عراق-نیشابورک-شکسته را برسی می کنیم


در صورتیکه گام ماهور و نوا از یک نت بسته شده باشند در گام ماهور شاهد گوشه عراق  نت تونیک یا اکتاو گام را اشغال کرده


در صورتیکه در گام نوا شاهد گوشه عراق درجه چهارم  گام نوا را بخود اختصاص می دهد بنابراین اگر نوازنده در گام نوا باشدو بخواهد گوشه عراق را اجرا کند و نهایتأ فرود در ماهور نماید  در مایه ماهور معادل نوا فرود نکرده است بلکه در ماهوری با مایه جدید می باشد در واقع ماهوری که از درجه چهارم گام نوا  شروع شده است از طرفی دیگر درجه چهارم گام نوا (جایگاه شاهد های عراق-گوشت-نیشابورک ) می باشد و در گام ماهور جایگاه  گوشه نیشابورک است  بنابراین یکی از راه های ورود  از گام ماهور به نوا و بلعکس  از طریق درجه چهارم گامهای  نامیده می باشد

خلاصه در مقایسه گام ماهور و نوا سه نت از درجات گامهای فوق با یکدیگر  مشترکند

و آن درجه اول- چهارم-وپنجم می باشد

درجه اول تونیک ملودی نوا-ماهور

 درجه چهارم در گام نوا شاهد عراق -گوشت-در گام ماهور شاهد نیشابورک

درجه پنجم در گام نوا شاهد گوشه نهفت - شکسته- ودر گام  ماهور شاهد دلکش-شکسته می باشد


تشابه گام ماهور با سه گاه

همانطور که قبلان گفتیم گام ماهور ربع پرده ندارد ولی گام سه گاه دارای دو ربع پرده میباشد بهترین تشابه گام ماهور و سه گاه  در انطباق شاهدهای گوشه های دلکش ماهور و زابل سه گاه وقتی ماهور و سه گاه  هم تونیک باشند


گام ماهور سل


سل-لا-سی-دو-ر-می-فادیز-سل


گام ماهور سگاه سل


سل-لا-سی کرون-دو -ر-می کرون-فا-سل

به عبارتی دیگر درجات پنجم گام ماهور و سه گاه نت های  شاهد های دلکش و زابل می باشند و به آسانی می توان از این طریق وارد یکدیگر شد

یکی دیگر از راههای ورود بیکدیگر از طریق درجه اول ماهور یعنی نت سل و همین نت شاهد عراق ماهور است و از طرفی همین نت سل شاهد مخالف در سه گاه می باشد



تشابه گام همایون و چهار گاه

اگر گام چهار گاه و همایون را از نت مشترک مانند نت سل ببندیم بخوبی می بینیم که در اکثر درجات نت های مشترک وجود دارد و این درجات عبارتند از درجه اول-دوم-سوم-چهارم-پنجم)

این درجات در واقع نت های شاهد گوشه های دو دستگاه هستند و از آنها بخوبی می توان وارد یکدیگر شد حال جهت روشن شدن تشابهات دو گام مقایسه را از طریق نمایش فواصل گام آنها برسی می کنیم

گام همایون سل
سل-لاکرون-سی-دو-ر-می بمل-فا-سل

گام چهار گاه سل

   سل- لاکرون -سی-دو-ر-می کرون-فادیز-سل

   چنانچه از نمایش دو گام مشهود است درجات اول-سوم-چهارم از گام چهار گاه       به ترتیب نت شاهد

درآمد چهار گاه و زابل و مویه هستندو از طرفی درجات دوم-چهارم-پنجم گام همایون به ترتیب محل شاهد

درآمد همایون و گوشه های چکاوک و بیداد است در میان این تشابهات بارزترین آنهادر درجه چهارم گام محل

تمرکز  دو گوشه (چکاوک) در همایون و مویه چهار گاه می باشد و یکی از کلید های ورود و   خروج از هر دو

دستگاه از طریق اتکا به نت شاهد آنها (درجه چهارم) گام و ملودی گوشه های ذکر شده می باشد

از طریق تبدیل نمودن ملودی گوشه شوشتری منصوری (چهار گاه) به شوشتری

 (همایون  می توان مرکب خوانی کرد )


تشابه گام سه گاه با همایون

گام سه گاه و همایون با هم روی درجات اول-چهارم-پنجم-هفتم-وهشتم مشترک هستنددرجات مشترک در

سه گاه اول-سوم -پنجم-وششم  و در همایون روی اول-دوم-چهارم-وپنجم است  از طرفی انطباق دو شاهد

زابل در سه گاه وبیداد درهمایون که هر دو روی درجه پنجم گام خود جای دارند کلید محکمی جهت وروداز گامی به گام دیگر است

گام همایون سل

سل- لا کرون-سی-دو-ر-می بمل-فا سل

گام سه گاه سل

سل- لا-سی کرون -دو-ر- می کرون-فا-سل
در ضمن باید توحه داشته باشید که گام سه گاه از  زیر تونیک شور شروع می شود ولی تونیک همایون و شور یکی است
 در گام همایون نت لا کرون شاهد همایون است و در سه گاه درجه سوم یعنی سی کرون شاهد می باشد
نت  ر  در همایون شاهد بیداد و در سه گاه شاهد زابل می باشد
نت سل در اکتاو هر دو گام در همایون شاهد چکاوک و در سه گاه شاهد مخالف می باشد نت مویه در سه گاه یعنی  در جه ششم می کرون و در همایون همین نت شاهد در آمد همایون می با شد



تشابه گام سه گاه با اصفهان

هرگاه گام سه گاه و اصفهان از یک نت شروع شوند نت های مشترک آنها روی درجات اول- دوم-چهارم پنجم-ششم-هشتم- می باشند

گام سه گاه سل
سل-لا-سی کرون-دو-ر-می کرون-فا-سل

گام اصفهان سل

سل -لا -سی بمل-دو-ر-می کرون-فا-سل

روی درجات اول هر دو گام نتهای شاهد مخالف سه گاه و درآمد اصفهان هر دو یکی هستند و روی درجه پنجم هر دو گام نت های شاهد  زابل سه گاه و عشاق اصفهان یکی   است و روی درجات  ششم هردوگام نت شاهد مویه سه گاه و درآمد همایون یکی است واین نتها هرکدام کلیدی برای تغییر مقام از این آواز به آواز دیگریست
یکی دیگر از راههای اصفهان به سه گاه این است که درآمد بیات اصفهان را تبدل به مخالف سه گاه و با تعقیرربع پرده این کار انجام می شود برای مثال اگر در سه گاه سل باشیم نت فا را در اینجا تبدیل به فا سری کرده و حالت مخالف به خود می گیرد و بعد با تبدیل فا سری به فادیز به اصفهان می رویم


تشابه گام دستگاه چهار گاه با آواز بیات اصفهان

درجات اول-چهارم پنجم-و ششم در هر دو گام مشترک هستند

گام چهارگاه سل

سل -لا کرون-سی- دو-ر- می کرون-فا دیز سل

گام اصفهان سل

سل-لا-سی بمل-دو-ر-می کرون-فادیز-سل

گوشه عشاق در آواز بیات اصفهان با گوشه حصار در چهار گاه روی هم منطبق هستندو آنها روی درجه پنجم گام خود قرار دارند.

کلاس آموزش آواز در تهران