همه چیز درباره گوشه در موسیقی ایرانی
همه چیز درباره گوشه در موسیقی ایرانی
گوشه که گاهی به آن مقام (در شباهت با موسیقی عربی و ترکی) نیز گفته می‌شود، از اساسی‌ترین مؤلفه‌های هویت موسیقی ایرانی است. گوشه‌ها قطعه‌های ثبت شده از موسیقی سنتی ایرانی هستند که در طول زمان توسط استادان موسیقی ایرانی گردآوری شده و به هنرجویان آموخته می‌شود.
هر دستگاه موسیقی سنتی دارای تعدادی گوشه است که توسط استادان مختلف به شکل‌های متفاوت ولی بسیار مشابه ثبت شدهاند. منبع جمع‌آوری گوشه‌ها، عموماً قطعات نواخته شده در میان نوازنده‌های بومی نواحی مختلف ایران است.
انواع گوشه‌ها
بسته به اهمیت، گوشه‌ها را می‌توان به سه گونه تقسیم کرد:
گوشه‌های بزرگ: که دارای این قابلیت هستند که به مدت زیادی درطول یک اجرا نواخته شوند مانند گوشهٔ بیات کرد در شور، مخالف در سه‌گاه و چهارگاه، حجاز در آواز ابوعطا و شوشتری در همایون.
گوشه‌های کوچک: که در همه آوازها و دستگاه‌ها وجود دارند.
گوشه‌های سرگردان: که قابلیت اجرا در دستگاه‌های مختلف را دارند، مانند مثنوی، جامه‌دران و کرشمه.
گوشه‌های موجود در دستگاه‌های موسیقی ایرانی در حقیقت قطعاتی جدا ولی در عین حال مربوط به هم هستند که از پیوستن آنها به یکدیگر دستگاه‌های موسیقی بوجود می‌آیند. به اولین گوشه در هر دستگاه، «درآمد» آن دستگاه گفته می‌شود.
گوشه‌ها در یک دستگاه ممکن است دارای گام‌های مختلف یا همانند باشند. در ردیف نوازی، گوشه‌ها به ترتیب از درجات پایین گام شروع شده و طبق یک روند منظم به تدریج اوج گرفته و دوباره به گام اصلی دستگاه بازگشت می‌کنند. هر یک از گوشه‌ها بر اساس گام و یا حالت و یا نت شاهدی که دارند، حالت احساسی خاصی را تداعی می‌نمایند. در دستگاه‌های مختلف ممکن است گوشه‌هایی با حالات یکسان وجود داشته باشند که از طریق آنها می‌توان به تعویض دستگاه‌ها (مرکب نوازی) پرداخت .
برخی از گوشه‌های موسیقی ایرانی
دستگاه شور
شهناز
حسینی
سلمک
دستگاه سه‌گاه
زابل
مویه
حدی
پهلوی
مغلوب
مخالف
دستگاه چهارگاه
زابل
مویه
حدی
پهلوی
منصوری
مغلوب
مخالف
دستگاه ماهور
گشایش (داد)
دلکش
بیات لر
عراق
حصار
راک
دستگاه همایون
چکاوک
شوشتری
عشاق
دستگاه نوا
عراق
رهاب
دستگاه راست پنجگاه
راست
چکاوک
راک
پنجگاه
لیلی و مجنون
آواز دشتی
دشتستانی
آواز ابوعطا
حجاز
آواز بیات ترک (بیات زند)
روح الارواح
آواز افشاری
عراق
آواز اصفهان
سوز و گداز
کلاس آموزش آواز سنتی در تهران