آموزش خوانندگی سنتی
آموزش خوانندگی سنتی
موسیقی سنتی ایرانی سال‌ها است که در ایران و سایر کشورهای دنیا رواج پیدا کرده است. در زمینه موسیقی سنتی، تعداد فراوانی خواننده ایرانی، موفق به کسب شهرت شده اند. استاد محمدرضا شجریان و همایون شجریان از نمونه‌های برجسته موسیقی سنتی ایرانی هستند. در ادامه همراه سایت آموزش خوانندگی بخون باشید تا آموزش موسیقی سنتی را در اختیار شما علاقه مندان به موسیقی و خوانندگی قرار بدهیم.
موسیقی سنتی ایرانی چیست؟
موسیقی سنتی ایرانی با نام‌های دیگری مانند موسیقی اصیل ایرانی، موسیقی کلاسیک ایرانی و موسیقی دستگاهی نیز شناخته می‌شود. موسیقی اصیل ایرانی شامل بخش‌هایی از قبیل دستگاه‌ها، آوازها و نغمه‌های متنوع است که پیوستگی و ارتباط میان آن‌ها امروزه در بطن ترانه‌های ایرانی دیده می‌شود. موسیقی ردیف دستگاهی هم اکنون به دوره آقا علی اکبر فراهانی بازمی‌گردد. برای آموزش سنتی موسیقی ایرانی می‌بایست با مفاهیمی مثل گوشه یا مقام، دستگاه، آواز، ردیف موسیقی ایرانی، مرکب خوانی، نت شاهد، درآمد، رپراتوار، گام و مرصع آشنایی داشته باشید و سپس به صورت ماهرانه به تمرین موسیقی سنتی ایرانی بپردازید. لازم می‌دانیم این نکته را یادآوری کنیم که همانند آموزش موسیقی پاپ، رکن اصلی یادگیری در موسیقی سنتی ایرانی، تداوم در تلاش و درست انجام دادن تمرین‌ها می‌تواند در تبدیل شدن شما به یک فرد حرفه‌ای موثر و تاثیر گذار باشد.
گوشه یا مقام چیست؟
همان‌طور که گفتیم، برای یادگیری موسیقی سنتی ایرانی می‌بایست با مفاهیم تئوری موسیقی ایرانی آشنا باشید. به مجموعه‌ای از آهنگ‌ها و نغمات در موسیقی ایرانی، ردیف گفته می‌شود. مفهوم گوشه دقیقا به همین هر یک از آهنگ‌ها بازمی‌گردد. هر گوشه در موسیقی سنتی ایرانی، مربوط به جزئی از چندین دستگاه یا آواز است. قطعه‌های موسیقی دقیقا با همین گوشه‌ها تولید می‌شوند. بکارگیری گوشه‌ها معمولا به شکل ثابتی انجام می‌شود. اما هیچ چیز قطعی نیست. گوشه‌ها در بداهه نوازی می‌توانند به سوژه تبدیل شوند!
کلاس آواز در تهران
نام گوشه‌ها بیانگر مقامی است که گوشه از آن مشتق شده یا ارتباطی را نشان می‌دهد که بین گوشه‌ها بر قرار است. اهمیت، کاربرد و استفاده گوشه‌ها هم با توجه به تنوع بالایی که دارند، متفاوت است. بعضی از گوشه‌ها بدلیل اهمیت فراوانی که دارند، شاه گوشه نامیده می‌شوند و بعضی دیگر از آن‌ها در تغییر یک تونالیته به گام دیگر دارای اهمیت هستند. در موسیقی قدیم ایران، دوازده مقام اصلی و شش آواز وجود داشت. علاوه بر این‌ها، در موسیقی قدیم ایران، بیست و چهار شعبه وجود دارد که در بعضی از مراجع به آن‌ها گوشه هم می‌گفتند. پس از اینکه موسیقی عربی و موسیقی‌های ترکی از هم جدا شدند، تحول مقام به دستگاه شکل گرفت. نام دستگاه‌هایی نظیر سه‌گاه، چهارگاه، راست پنج‌گاه و همایون از همین گوشه‌ها گرفتند و مفهوم گوشه به همین خاطر تغییر کرد.
دستگاه در موسیقی چیست؟
اگر مجموعه‌ای از گوشه‌ها بر اساس منطق درونی و موسیقی سنتی در کنار هم قرار بگیرند، به این حالت دستگاه می‌گویند. با بررسی دستگاه‌ها متوجه می‌شویم که هر دستگاه از یک گوشه مشخص شروع می‌شود و به همان گوشه نیز منتهی می‌شود. دستگاه می‌تواند موسیقی دان را در تشخیص فواصل بین هر گوشه و ارتباط بین آن‌ها یاری می‌دهد. تعداد زیادی از متخصصان حوزه موسیقی سنتی ایرانی بر این باور هستند که واژه دستگاه به معنای موقعیت قرار گیری دست بر روی دسته سازهای تار و سه‌تار می‌باشد. عده‌ای از بزرگان موسیقی هم این چنین بیان می‌کنند که “گاهگ در واقع ریشه در «گات» دارد و به متون اوستایی مرتبط است. افرادی که با نظریه اول توافق دارند، معتقدند که به پرده‌های ساز در گذشته «دستان» می‌گویند. بزرگان برجسته موسیقی که به دیدگاه دوم معتقدند؛ خاطر نشان می‌کنند که نام دستگاه‌ها به نحوه قرار گرفتن دست نوازنده بر روی دستان‌ها می‌باشد.
آواز در موسیقی ایرانی چیست؟
در مقاله دیگری برای موضوع آواز در موسیقی سنتی ایرانی بطور کامل بحث کردیم. در این جا قصد داریم تا اطلاعات مختصر و جامعی برای تئوری‌هایی که برای ورود به دنیای خوانندگی موسیقی ایرانی نیاز دارید، بازگو کنیم. اکنون نوبت به تعریف آواز در موسیقی می‌رسیم. به بیانی ساده، آواز در موسیقی به معنای در کنار هم قرار گرفتن مجموعه‌ای از گوشه‌ها است که بطور معمول مستقل از دستگاه اجرا می‌شوند. البته گفته می‌شود که ابهام‌هایی در معنای آواز موسیقی سنتی ایران وجود دارد. پرده گردانی در آوازها بصورت محدود است اما در اجرای دستگاه‌ها متداول و رایج می‌باشد. بیشتر کاربرد آوازها در موسیقی فولکور است. در صورتی که انواع و اقسام دستگاه‌ها در اجرای موسیقی‌های رسمی و حرفه‌ای به طور جامه به کار گرفته می‌شود. توجه داشته باشید که تقریبا بیشتر آوازها دارای گوشه‌ای به نام درآمد هستند و همین موضوع سبب می‌شود تا عده‌ای آواز را در مسیر دستگاه شدن بشناسند.
ردیف موسیقی ایرانی چیست؟
به طرز قرار گیری آهنگ‌ها و نغمات در موسیقی ایرانی در تئوری موسیقی، ردیف می‌گویند. ردیف موسیقی ایرانی نقش مهمی در تعیین و تشخیص موسیقی دوره معاصر ایفا می‌کند. ردیف به دو شکل آوازی و سازی اجرا می‌شود. گفته می‌شود که ردیف سازی گستردگی بیشتری نسبت به ردیف آوازی دارد. تحلیل و بررسی ردیف، موضوع همیشه داغ کتاب‌های انگلیسی زبان و فارسی در زمینه موسیقی بوده است. البته انتقادهایی هم بر موضوع ردیف موسیقی وجود داشته است.
ردیف اینگونه تعریف می‌شود که به دسته بندی ملودی‌ها در موسیقی ایرانی در زمینه‌های آوازی و سازی بصورت منظم و تعیین شده، ردیف می‌گویند. در بیانی ساده، ردیف موسیقی وسیله‌ای است تا گوشه‌ها تقسیم شوند و با تکرار ردیف‌ها، یادگیری آن‌ها ساده تر شود. در واقع ردیف به ترتیب قرار گیری این گوشه‌ها اشاره می‌کند. بطور معمول، گوشه‌ای که وسعت صوتی آن در دستگاه از همه پایین تر است، به عنوان اولین گوشه شناخته می‌شود. این اولین گوشه، درآمد نام دارد. سپس گوشه‌های بعدی در ادامه درآمد قرار می‌گیرند. جمع آوری گوشه‌ها در موسیقی ایرانی کاملا به ذوق و سلیقه اساتید موسیقی وابسته است. برای تشخیص موسیقی سنتی ایرانی پیشنهاد می‌کنیم تا به ردیف‌های آوازی خواننده برجسته علیرضا قربانی توجه کنید.
آیا می‌دانید که مرکب خوانی چیست؟
به فن و حرفه‌ای از فنون موسیقی ایرانی، مرکب خوانی گفته می‌شود که با مایه‌های مشترکی بین دو یا چندین دستگاه یا آواز بین دو دستگاه بصورت رفت و آمد حرکت کنید. البته هنگامی هم که بتوانید بین گوشه‌های متجانس یک آهنگ بتوانید بصورت رفت و آمد و بالعکس هنرمندانه حرکت کنید، فن مرکب خوانی را به احتمال زیاد می‌دانید. اساتید گذشته برای رسیدن به اوج مرکب خوانی در آواز سنتی از نمونه‌های زیر استفاده می‌کردند. در این گونه از مثال‌ها با یک بیت به تمامی دستگاه‌های موسیقی اصیل گریزی می‌زدند. انجام و ممارست کافی در ایم تمرین‌ها شما را به درجه‌ای از مهارت می‌رساند تا بتوانید به راحتی و ماهرانه به همه دستگاه‌ها رفت و آمد داشته باشید. با نمونه بیت زیر بارها و بارها تمرین کنید تا به تمامی دستگاه‌ها بخوانید.آموزش آواز سنتی
راست گویان حجازی به نوا می گفتند
که حسین گشته شد از جور مخالف به عراق
راه راست اگر بگذری به حجاز
در آن مقام نظر به ره عراق انداز
غیر از این نمونه شعر، از مقاله انواع شعر برای خوانندگی استفاده کنید و همراه با شعرهای معروف بخوانید.
مفهوم نت شاهد در موسیقی اصیل و سنتی ایرانی
در گردش ملودی به بیشترین نتی که شنیده می‌شود، نت شاهد می‌گویند. جایگاه این نت در مرکز ملودی واقع شده است و این ملودی است که بر محور آن، گسترش و توسعه می‌یابد. نت‌های اطراف شاهد، نت‌هایی هستند که به نت شاهد متمایل دارند. البته درجه تمایل نت‌های اطراف به نت شاهد متفاوت است. نت‌ها هر چقدر به نت شاهد نزدیک تر می‌شوند، تمایل آن‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود. مفهوم نت شاهد در دستگاه معرفی می‌شود. گفته می‌شود که این مفهوم پیش از انتقال مقام به دستگاه کاربرد ندارد و شنیده نمی‌شود.
مفهوم درآمد در موسیقی سنتی ایرانی
در بخش ردیف موسیقی ایرانی، در دستگاه‌ها و آوازها با درآمد آغاز می‌شوند. جنس درآمد از گوشه است که در مُد اصلی آن دستگاه یا آواز تعریف می‌شود. اکنون در ادامه موسیقی می‌توانید با پرده گردانی به دستگاه‌های دیگر عمل کنید. بطور معمول، اکثر گوشه‌ها به نت پایه دستگاه فرود می‌آیند و در پایان، اجرای آن دستگاه، در فضای همان درآمد به انتها می‌رسد.
یا مفهوم رپرتوار آشنا هستید؟
رپرتوار یک واژه ناآشنا در فرهنگ فارسی است. معادل این واژه در فرهنگ فارسی به واژه کارگان باز می‌گردد. معنای واژه کارگان نیز در فرهنگ فارسی، فهرست یا جدول است. در بطن موسیقی سنتی، رپرتوار به مجموعه‌ای از موسیقی گفته می‌شود تا تکنواز یا خواننده برای اجرا در کنسرت انتخاب می‌نماید. تعداد کل قطعه‌های موسیقی در رپرتوار بطور معمول، بیشتر از حالتی است که در برنامه کنسرت اعلام و معرفی می‌شود. چرا که با اجرای زنده موسیقی در کنسرت، ممکن است به دلیل درخواست‌های متعدد مجری و شنوندگان مجبور شوید تا قطعات بیشتری را به اجرا در آورید. رپرتوار دو معنای متفاوت دیگر هم دارد که به حوزه رقص و تئاتر باز می‌گردد. بدیهی است که منظور ما در این‌جا، تنها به مفهوم این واژه در زمینه موسیقی باز می‌گردد.
گام در موسیقی سنتی ایرانی
توالی قرار گیری چند نت که بر اساس ارتفاع دسته بندی می‌شوند، گام گفته می‌شود. گستره صوتی گام در موسیقی به طور مجموع، 12 نیم پرده مساوی یا به اصطلاح یک اکتاو است. گام‌های یک قطعه موسیقی ممکن است بالا رونده و پایین رونده می‌باشد. یعنی ارتفاع نت‌ها بصورت نزولی یا صعودی تنظیم شده باشند. نام گذاری هر گام بر اساس نخستین نت آن است. برای نمونه، نخستین نت از لا شروع می‌شود و بعد از طی پرده‌هایی به یک اکتاو (فاصله یک هشتم) می‌رسد. بخش بعدی نام، معرفی کننده سیر و تحولی است که برای پیمودن این فاصله تا فاصله هشتم بکار می‌رود. برای روشن تر شدن این موضوع، به نمونه بعدی توجه کنید. گام دو ماژور از پایه نت دو آغاز خواهد شد و فواصل آن نیز بر طبق تعریف و مفهوم همان گام ماژور است.
ما در این مقاله سعی کردیم تا تئوری موسیقی سنتی را بطور کامل و روشن توضیح دهیم. امیدواریم با تلاش مستمر در زمینه آموزش موسیقی سنتی ایرانی، روز به روز پیشرفت کنید. بعضی از افراد خودشان بدون نیاز به هیچ استادی موسیقی را یاد می‌گیرند و بعدها معروف می‌شوند. بعضی دیگر از افراد نیز به دنبال یافتن بهترین و مجرب ترین استاد برای آموختن موسیقی اصیل و سنتی ایران هستند. این امر کاملا به خواسته شخص شما بستگی دارد. هیچ کس نمی‌تواند شما را مجبور به داشتن یا نداشتن استاد برای یادگیری موسیقی اصیل و سنتی ایرانی بکند. اما چیزی که مشخص است، تلاش خودتان برای رسیدن به جایگاهی که در موسیقی می‌خواهید، بسیار تاثیر گذار است.